Kodeks cywilny w art. 117 § 1 Kodeksu Cywilnego stanowi, że z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie przedawnieniu ulegają roszczenia majątkowe.
Przez roszczenie należy rozumieć możliwość domagania się od dłużnika określonego zachowania się – działania lub zaniechania. Najczęściej są to roszczenia o zapłatę określonej sumy pieniędzy. Dlatego też w dalszej części niniejszego artykułu będziemy rozważać właśnie taki przypadek roszczenia.
Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.
Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.
Zatem instytucja przedawnienia polega na tym, że po upływie terminu dane zobowiązanie (np. obowiązek zapłaty określonej sumy pieniężnej) w sensie prawnym istnieje, ale możliwość jego dochodzenia przy użyciu przymusu państwowego (orzeczenie Sądu, postępowanie egzekucyjne) jest wyłączona (upływ terminu przedawnienia przeciwko konsumentowi Sąd bierze pod uwagę z urzędu) albo ograniczona (pozwany nie-konsument może podnieść zarzut przedawnienia, który spowoduje oddalenie powództwa).
Reasumując, upływ czasu powoduje taki skutek, że nawet jeżeli dane zobowiązanie istnieje, to nie będziemy mogli go skutecznie dochodzić w postępowaniu sądowym ani egzekucyjnym.
Istnienie instytucji przedawnienia w systemie prawnym jest uzasadnione dążeniem do stabilności stosunków cywilno-prawnych. Uważa się, że jeżeli wierzyciel przez długi czas nie realizuje swoich uprawnień, to nie ma powodu, dla którego jego bierność miałaby być niedostrzegana przez system prawny. Jeżeli jednak dłużnik spłaci przedawniony dług, to nie będzie mógł domagać się jego zwrotu z powołaniem się na upływ terminu przedawnienia.
TERMINY PRZEDAWNIENIAZasada, od której oczywiście istnieją wyjątki, przedstawia się następująco:
Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi 6 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej 3 lata. Koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.
Co istotne zasadą jest, że upływ terminu przedawnienia w stosunku do zobowiązań, których termin jest co najmniej 2-letni (a zatem w praktyce większość zobowiązań) upływa 31 grudnia danego roku. Zatem nawet jeśli termin zapłaty został oznaczony np. na dzień 15 marca 2020 roku, a termin przedawnienia wynosi 3 lata, to upłynie on dopiero 31 grudnia 2023 roku, a nie 15 marca 2023 r.
Terminy przedawnienia nie mogą być skracane, ani przedłużane przez czynność prawną (tj. nie możemy zawrzeć umowy, na mocy której skutecznie wydłużymy lub skrócimy termin przedawnienia).
POCZĄTEK TERMINU PRZEDAWNIENIABieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Wymagalność to możliwość skutecznego żądania, aby dłużnik spełnił przysługujące nam świadczenia. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez nas jako wierzyciela, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby taka czynność została podjęta w najwcześniejszym możliwym terminie.
Np. jeżeli pożyczyliśmy znajomemu kwotę 1.000,00 PLN, a tenże zobowiązał się do jej zwrotu w terminie do dnia 31 sierpnia 2020 r., to obowiązek zwrotu pieniędzy staje się wymagalny właśnie z upływem ww. daty. W tym bowiem dniu upłynął ostatni dzień na zwrot pożyczki. Od dnia 1 września 2020 r. znajomy dłużnik popada w opóźnienie, a my jako wierzyciel możemy dochodzić zwrotu pożyczki na drodze postępowania sądowego.
ZAWIESZENIE BIEGU PRZEDAWNIENIAJak powiedzieliśmy sobie powyżej, przedawnienie powoduje wygaśnięcie lub ograniczenie możliwości skutecznego dochodzenia roszczenia. Jednak ustawodawca przewiduje, że na skutek zaistnienia określonych w ustawie zdarzeń bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia polega na zatrzymaniu rozpoczęcia lub powstrzymaniu dalszego biegu tego terminu na czas występowania określonych warunków/przeszkód utrudniających dochodzenie roszczenia.
Zgodnie z brzmieniem art. 121 Kodeksu Cywilnego bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a jeśli się rozpoczął ulega zawieszeniu:
1) dla roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) dla roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3) dla roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa;
4) dla wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody;
5) dla roszczeń objętych umową o mediację – przez czas trwania mediacji;
6) dla roszczeń objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej – przez czas trwania postępowania pojednawczego.
Oprócz powyżej opisanej instytucji zawieszenia biegu terminu przedawnienia ustawodawca przewidział także możliwość przerwania biegu terminu przedawnienia. Przerwanie biegu terminu przedawnienia tym się różni od jego zawieszenia, że po każdym przerwaniu przedawnienia termin przedawnienia biegnie na nowo. Zatem jeżeli bieg 3-letniego terminu przedawnienia został przerwany np. w dniu 10 listopada 2022 r., to termin przedawnienia upłynie dopiero w dniu 31 grudnia 2025 r. (pamiętajmy bowiem, że termin przedawnienia, jeżeli wynosi co najmniej 2 lata, upływa wraz z końcem roku kalendarzowego).
Bieg przedawnienia przerywa (a więc realnie wydłuża czas na dochodzenie roszczenia:
1) każda czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, która ma celu dochodzenie lub ustalenie albo zaspokojenie lub też zabezpieczenie roszczenia – czyli np. skierowanie sprawy do sądu;
2) uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje – czyli np. zawarcie z dłużnikiem porozumienia zakładającego rozłożenie długu na raty.
Najważniejszym wnioskiem płynącym z analizy instytucji przedawnienia jest to, że będąc wierzycielem nie warto pozostawać biernym. Jeżeli mamy dłużników to powinniśmy regularnie monitorować stan wykonywania przez nich zobowiązań tak, aby nie dopuścić do upływu terminu przedawnienia. Najlepiej swoje wierzytelności kierować do sądu albo zawierać w regularnych odstępach czasu stosowne porozumienia z dłużnikami.
Jedno jest pewne – jeżeli nie będziemy interesować się stanem przysługujących nam należności, to nie dość, że nie przysporzy nam to żadnych korzyści to może spowodować znaczne straty. Mając na względzie powyższe warto odpowiednio wcześnie wykonać kroki, które ustrzegą nas przed przedawnieniem, czyli brakiem możliwości dochodzenia swoich roszczeń.
Jeśli masz wątpliwości czy w Twojej sprawie potrzeba interwencji lub czy jest na nią jeszcze czas – zapraszam do kontaktu z Kancelarią pod nr 512 466 221 lub na adres email: certus@kancelaria-certus.pl
Autor tekstu: r. pr. Stefan Zimny
