Sąd Rejonowy w Warszawie rozpatrując 3 sprawy z powództwa pożyczkobiorców domagających się ustalenia bezskuteczności postanowień umownych, na podstawie których Provident Polska S.A. pobrał zawyżone koszty pożyczek, w tym opłaty oraz prowizje, zwrócił się do TSUE z następującymi pytaniami:
1. Czy za nieuczciwe można uznać postanowienia umowne, które przewidują opłaty i prowizje rażąco wysokie w stosunku do usług oferowanych przez instytucje finansowe?
2. Czy konsument musi posiadać interes prawny do tego, aby móc wystąpić z pozwem o ustalenie nieważności lub bezskuteczności umowy albo jej części zawierającej nieuczciwe postanowienie?
3. Czy umowę pożyczki można uznać za nieważną w przypadku, gdy nieuczciwe jest jedynie postanowienie umowne przewidujące wyłącznie jeden sposób spłaty pożyczki, narzucony przez pożyczkodawcę (np. gotówką podczas wizyty pracownika instytucji pożyczkowej w mieszkaniu konsumenta)?
TSUE odpowiadając na powyższe pytania wydał korzystny dla konsumentów wyrok (prawa C 321/22), w którym orzekł, że:
1. postanowienia umowne, które przewidują obowiązek poniesienia przez konsumenta opłat czy prowizji, których wysokość mieści się co prawda w ustawowych limitach, lecz jest nieproporcjonalna do zakresu świadczonych przez instytucję finansową usług mogą zostać uznane za nieuczciwe a tym samym wyeliminowane z umowy.
Instytucje pożyczkowe często pobierają od konsumentów koszty w postaci prowizji czy opłat, które sięgają 50 czy nawet 100% kwoty pożyczki. Takie postępowanie pożyczkodawców jest uznawane przez sądy za rażąco nieuczciwe, czego wyrazem jest omawiany wyrok TSUE.
2. konsument występując z pozwem o ustalenie nieważności bądź bezskuteczności umowy kredytu/pożyczki nie musi wykazywać interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieistnienie umowy bądź jej części.
Trybunał stwierdził, że gdyby było inaczej, to ograniczona zostałaby skuteczność ochrony udzielanej konsumentom w dyrektywie nr 93/13. Stanowisko wyrażone przez TSUE w tym zakresie powinno ograniczyć praktykę stosowaną przez część sądów polskich uznających, że jeśli konsumentowi przysługuje dalej idące roszczenie o zapłatę, tj. o zwrot nienależnych świadczeń, to taki konsument nie posiada interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieistnienia umowy kredytu/pożyczki.
3. umowę kredytu/pożyczki można uznać za nieważną i wyeliminować ją z obrotu w przypadku, gdy zawiera postanowienie dopuszczające wyłącznie jeden sposób spłaty zobowiązania wobec instytucji pożyczkowej, który w dodatku rodzi dla konsumenta obowiązek poniesienia dodatkowych kosztów.
Stanowisko takie TSUE zajął w związku z postanowieniem umownym zawartym w umowie z Provident S.A., które przewidywało, że spłata pożyczki dokonywana jest wyłącznie w gotówce do rąk pracownika pożyczkodawcy i w trakcie jego wizyt w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy.
Autor: Jakub Piejak
